۰ تا ۱۰۰% عقد هبه

اخیرا (ابتدای سال ۱۴۰۰) ماجرای باخت چند صد میلیارد تومانی شهرداری مهاباد به تیتر اکثر رسانه‌ها تبدیل شد. مالک به روایت هاژه مدعی است زمین چند هکتاری را به شهرداری هبه کرده تا آن را به فضای سبز تبدیل کند و شهردار وقت با عدم توجه به این شرط بخشی از اراضی را به میدان فوتبال و گلخانه تبدیل کرده و به همین علت هم طرح دعوا نموده است. عدم دفاع حقوقی و عدم تجدید نظر خواهی باعث باخت این اراضی شد. فارغ از صحت و سقم این روایت‌ها مطلب ذیل جهت آشنایی مخاطب با عقد هبه تنظیم شده است.

مطلب پیشنهادی: نمونه قرارداد پیمانکاری اجرای فضای سبز

هبه چیست؟

هبه، از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می‌کند. در عقد هبه سه طرف وجود دارد: واهب، متهب و عین موهوبه؛ واهب کسی است که مالش را تملیک می‌کند، متهب کسی است که مال به ملکیت او در می‌آید و عین موهوبه هم مالی است که مورد هبه واقع می‌شود. شرایط صحت هبه عبارت است از قبض متهب و معین بودن مورد هبه. هبه برخلاف عقود جایز با مرگ یکی از طرفین منحل نمی‌شود و حق رجوع واهب از بین می‌رود.

هبه در لغت به معنای انعام، بخشش، هدیه و صدقه می‌باشد. در اصطلاح حقوقی نیز عبارت از عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به شخص دیگری تملیک می‌کند.

عقد هبه بر اساس قانون مدنی به این معنا است که شخصی مالی را به صورت رایگان به دیگری تملیک کند. هر چند هدیه دادن یا به اصطلاح حقوقی هبه کردن مالی به دیگری عملی پسندیده است، اما این تمام کار نیست. بلکه در برخی اوقات کسی که هبه ای کرده است ممکن است به هر دلیل پشیمان بشود و بخواهد از این عمل خود رجوع نماید و مالی که بخشیده است را پس بگیرد. به این عمل، رجوع از هبه گفته می‌شود که بر طبق مقررات قانونی، علی الاصول صحیح و مجاز است. البته در قانون مواردی که رجوع از هبه مجاز نیست هم پیش بینی شده است.

بنابراین در این مقاله می‌خواهیم بررسی نماییم که اولا رجوع از هبه چیست و در چه مواردی مجاز و در چه مواردی غیر مجاز است. بنابراین، به بررسی رجوع از هبه چیست، در چه مواردی نمی توان از هبه رجوع نمود و دعوای رجوع از هبه خواهیم پرداخت.

رجوع از هبه چیست؟

برای اینکه بدانیم آیا رجوع از هبه امکانپذیر است، نخست باید به خود عقد هبه بپردازیم. عقد هبه بر اساس قانون مدنی، یک عقد جایز است. بر اساس این تقسیم بندی، عقد جایز به عقودی گفته می‌شود که امکان رجوع از آن بدون موافق بودن طرف مقابل امکانپذیر است. هبه را می‌توان عقدی جایز به شمار آورد، چرا که واهب یا هبه کننده هر زمان که بخواهد می‌تواند عقد هبه را به هم بزند و مالش را پس بگیرد. در اصطلاح حقوقی، به این عمل، رجوع از هبه گفته می‌شود.

در چه مواردی نمی توان از هبه رجوع نمود؟

علیرغم اینکه بر اساس قانون مدنی، رجوع از هبه امکانپذیر است، اما در ماده ٨٠٣ قانون مدنی مواردی هم پیش بینی شده است که در صورت وجود آن، واهب یا هبه کننده دیگر نمی تواند از هبه رجوع کند و آن را پس بگیرد. بر اساس این ماده، عدم امکان رجوع از هبه شامل موارد ذیل است :

1. در صورتی که عین موهوبه ( یعنی مالی که هبه شده است ) از بین رفته باشد، دیگر نمی توان از عقد هبه رجوع کرد.
2. در صورتی که متهب ( گیرنده هبه ) پدر، مادر یا اولاد واهب باشند نمی توان از هبه رجوع کرد.
3. در صورتی که هبه از نوع هبه معوض بوده باشد و عوض هبه هم دریافت شده باشد.
4. در صورتی که مال هدیه شده از ملکیت هبه گیرنده خارج شده باشد و به دیگری تعلق گرفته باشد دیگر نمی توان هبه را پس گرفت.
5. در صورتی هم که در مال هبه شده تغییراتی حاصل شده باشد، دیگر نمی توان از هبه رجوع نمود.

اگر هیچ کدام از این موارد در خصوص مال هبه شده وجود نداشته باشد، می‌توان از هبه رجوع کرد.

دعوای رجوع از هبه

برای اینکه واهب بتواند مالی که هبه کرده را باز پس بگیرد، نخست باید در دادگاه دعوای رجوع از هبه اقامه کند. اقامه دعوای رجوع از هبه از طریق دادخواست رجوع از هبه امکانپذیر است. به این منظور، خواهان یا واهب باید مشخصات خودش و هبه گیرنده را بر روی دادخواست نوشته و مشخصات هبه هم ذکر کند. پرداخت هزینه دادرسی هم الزامی است. بعد از آن دادگاه به پرونده رسیدگی می‌کند. وظیفه واهب هم این است که باید برای دادگاه اثبات کند که همچنان از حق رجوع از هبه برخوردار است و موارد عدم امکان رجوع از هبه وجود ندارد.

مطلب پیشنهادی: مشاوره حقوقی املاک

و در پایان توجه داشته باشید
«هبه می‌تواند معوض باشد و واهب شرط کند که متهب مالی را به او در مقابل هبه تملیک کند یا عمل مشروعی را مجاناً به جا آورد.»
تفاوت با صدقه

«صدقه، تملیک مال است به فقرا به قصد تقرب به خداوند و در صدقه رجوع و اقاله ممکن نیست»

در حالی‌که در هبه لزوماً‌ قصد تقرب نیست و امکان اقاله و رجوع هست.