کرج مرکز استان البرز، مرکز شهرستان کرج و چهارمین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد و اصفهان است . کرج نیز بیست و دومین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه است ؛این شهر همچنین نزدیک ترین کلانشهر به پایتخت ایران ، تهران است .

کرج در کوهپایه‌های البرز مرکزی با وسعت ۱۶۰ کیلومتر مربع قرار دارد. کرج تا قبل از تشکیل استان البرز در سال ۱۳۸۹ جزو استان تهران بود؛ با تشکیل استان البرز کرج به عنوان مرکز استان البرز قرار گرفت. این شهر به علت موقعیت جغرافیایی مناسب، داشتن شهرک‌های صنعتی، موقعیت اقتصادی و همجواری با کلانشهر تهران بسیار مهاجرپذیر است. کرج پس از تهران بزرگ‌ترین شهر مهاجرپذیر ایران است و به همین دلیل به آن لقب «ایران کوچک» داده شده‌است. همچنین جمعیت این شهر نسبت به سایر شهرهای بزرگ ایران جوان‌تر است، و بالاترین میزان رشد موالید یا زاد و ولد را به خود اختصاص داده‌است. این شهر در میان کلان‌شهرهای ایران با رشد جمعیت سالانهٔ ۴/۷ درصد یکی از بالاترین رشد جمعیت را دارد. از محله های مطرح و مهم کرج میتوان به مهرشهر ، گوهردشت ، عظیمیه و جهانشهر اشاره کرد .

برای نام کرج تعابیر مختلفی ارائه شده‌است، که البته این تعابیر مختلف معانی به نسبت مشابهی ارائه می‌دهند.

فرهنگ نفیسی کرج (karaj) را به معنی گوی، گریبان، چاک و شکاف جامه معنا کرده‌است. همچنین محمدحسین بن خلف تبریزی در کتاب برهان قاطع دربارهٔ نام کرج چنین گفته‌است: بفتح اول وسکون ثانی وجیم گوی گریبان را گویند. که این تعبیر نیز همان معنی را می‌دهد.

فریدون جنیدی از صاحب نظران زبان و فرهنگ ایران در مقاله‌ای به نام «گزارشی پیرامون معنی واژه کرمان» بخش نخست این واژه یعنی «کر» را در نام مناطق فلات ایران نظیر کرمان، کرکوک، کرمانشاه، کرند، کرج و … را هم خانواده می‌داند و آنها را از واژه اوستایی کئری (kaeri) برگرفته می‌داند که به معنای رشته‌کوه است.

جنیدی با توجه به موقعیت جغرافیایی کوهستانی کرج، این تعبیر از نام این شهر را منطقی‌ترین معنای نام کرج خوانده‌است که ریشه‌ای ایرانی و اوستایی دارد.[۵] در کتاب از صید ماهی تا پادشاهی در مورد تاریخچه کرج آمده که از کلمه کرجی به معنی قایق گرفته شده‌است چون برای ورود به تفرج گاه کرج باید از رودخانه کرج با کرجی عبور می‌کردند.

پیشینه تاریخ کرج

کرج در دوران باستان

آثار باقی‌مانده در عهد باستان و دوران حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان در منطقهٔ کرج گواه است که این ناحیه در روزگاران گذشته از تمدن پیشرفته‌ای برخوردار بوده‌است. کرج، مدتی جزء مازندران و زمانی بخشی از ری بوده‌است و گاهی از روستاهای رودبار ارنگه محسوب می‌شده‌است. تا پیش از حملهٔ مغول رفت‌وآمد کاروان‌ها بیشتر از راهی بوده که از طریق سگز آباد و شهریار (تهران) به ری می‌رفته‌است. پس از این دوره راه قزوین–کرج–ری اهمیت بیشتری یافت ولی اهمیت کرج در دورهٔ صفوی به دلیل قرار گرفتن بر سر راه تهران-قزوین-تبریز بیشتر شده و کاروانسراها، پل‌ها و قلعه‌ها ایجاد شده در حاشیهٔ این جاده به آن هویت بخشیده‌است. مقدسی در سدهٔ چهارم هجری قمری از کرج به عنوان یکی از روستاهای ری نام برده‌است. در آغاز سدهٔ هفتم هـ. ق یاقوت حموی نیز کرج را تابع ری دانسته‌است.
حمدالله مستوفی، در سدهٔ هشتم هـ. ق در کتاب مشهور خود (نزهه القلوب) کن و کرج را از ولایات تابع رودبار ارنگه برشمرده و در ذکر رودخانه‌های عراق عجم از کوهرود نام می‌برد که ویژگی‌های آن به‌طور دقیق قابل تطبیق بر روی رودخانه کرج است. در سده‌های میانهٔ اسلام و پس از آن به ویژه در عهد آخرین پادشاهان صفوی که تهران مقر حکومتی دربار می‌شود، مسیر تهران–کرج–قزوین مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال فراوان کاروانسرای صفوی کرج قابل انتساب به همین دوره‌است.

کرج در دوران قاجار

دورهٔ قاجار به ویژه دورهٔ فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه کرج به علت هم‌جواری با پایتخت و قرار گرفتن بر سر راه ارتباطی سلطانیه و تبریز مورد توجهٔ سلیمان میرزا قرار گرفت و کاخ سلیمانیه را در آنجا ساخت. در همین دوران سپاهی‌ها زیادی از منطقه عبور کرده و یادداشت‌هایی از خود بر جای گذاشته‌اند. در این دورهٔ کرج به عنوان قسمتی از راه اصلی تهران-قزوین شناخته می‌شد. در بیشتر سفرنامه‌ها ایرانی و غربی به گستردگی از این مکان یاد نشده‌است.

کرج در دوران پهلوی

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران که در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی توسط حسینعلی رزم آرا تألیف شده‌است، دربارهٔ کرج این‌گونه نوشته‌است که این نشان دهنده وضعیت کرج در آن روزگار است:کرج شهری کوچک بر سر راه شوسه تهران به قزوین است که در ۳۹ کیلومتری باختر تهران و ۱۰۱ کیلومتری خاور قزوین واقع است؛ در دامنه رودخانه کرج با آب و هوایی سردسیر و معتدل است. حدود ۵۰٬۰۰۰ نفر سکنه دارد که شیعه مذهب و فارسی‌زبان هستند. آب شهر از رودخانه کرج تأمین می‌شود. کرج در گذشته دهی بیش نبوده، پس از احداث راه و شوسه و موسسات کشاورزی آباد شده. از فلکه آن چهار خیابان در چهار جهت اصلی احداث گردیده، بناهای جدید و مغازه‌های نوساز در طرفین خیابانها بنا شده و روز به روز به‌آبادی آن افزوده می‌گردد. دانشکده کشاورزی و کارخانه قند در جنوب باختر آن واقع شده‌است. ادارات دولتی کرج عبارتند از بخشداری، شهرداری، کلانتری، دارائی، آمار، شعبات بانک ملی و کشاورزی، دامپروری، بهداری، فرهنگ، مراکز پست و تلگراف و تلفن، دسته ژاندارمری، دامپزشکی، ۳ دبستان و ۱ دبیرستان. کارخانه‌های کرج عبارتند از، کارخانه قند، سیم سازی، مقواسازی و مشروب سازی. کرج از طرف خاور از راه شوسه آسفالته به تهران – از شمال از راه شوسه درجه ۱ در طول دره کرج چالوس – از طرف باختر از راه شوسه آسفالته به قزوین و از طرف جنوب به راه نیمه شوسه به سمت اشتهارد و زرند منشعب می‌گردد. راه‌آهن تهران آذربایجان از جنوب کرج گذشته و ایستگاه راه‌آهن معتبر آن در جنوب شهر واقع است. پمپ بنزین و ۲۰۰ باب مغازه مختلفه دارد. در تمام ساعات روز اتوبوس خط تهران به کرج رفت و آمد می‌نماید. آثار قدیم آن کاروانسرای شاه‌عباسی و بنای امامزاده حسن می‌باشد.

در سال ۱۳۱۲ هـ. خ با احداث جادهٔ آسفالت تهران-کرج به سواحل دریا خزر (چالوس) و همچنین احداث جاده‌ها غرب کشور (قزوین-همدان-زنجان-تبریز-و…)، کرج به گلوگاه مهم ارتباطی تبدیل گردید. در دورهٔ پهلوی احداث کارخانه‌ها و تأسیسات صنعتی فراوان حد فاصل تهران-کرج-قزوین و اطراف آن باعث شکوفایی و گسترش روزافزون شهر گردید.

کرج در دوران پس از انقلاب اسلامی

پس از انقلاب اسلامی ایران، بر سرعت گسترش این کلان‌شهر هر روزه افزوده می‌گردید تا امروزه که چهرهٔ یک شهر به نام و مشهور با کلیهٔ پیشرفت‌های صنعتی، آموزشی، علمی، بهداشتی، تفریحی و … را به خود گرفته، به حدی که چهرهٔ چند دههٔ گذشتهٔ آن با چهرهٔ کرج امروز غیرقابل مقایسه می‌باشد.