تصرف عدوانی چیست؟

مطابق با ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت وی مال غیر منقول را از تصرف او خارج کرده است و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می نماید. به عنوان مثال اگر فردی، بدون رضایت مستاجر یا مالک، ملک او را تصرف کند، به این کار تصرف از نوع عدوانی گفته می شود. در شرایط دعوی تصرف عدوانی صرف داشتن سابقه تصرف بر ملک کافی می باشد، اما در دعوای خلع ید ثابت کردن مالکیت فرد، ضروری می باشد. اگر شخصی، حق دیگری را پایمال کند، به مجازات قانونی دچار می شود. لازم به ذکر است که دادگاه در این شرایط فقط تصرف قبلی را در نظر می گیرد و فرقی نمی کند که در این دعوا شما مالک هستید یا مستاجر.

نکته مهم: بهتر است به این نکته توجه داشته باشید که تصرف عدوانی فقط در رابطه با اموال غیر منقول صادق است. بنابراین اگر شخصی به صورت عدوانی اموال منقول مانند اتومبیل فرد دیگری را تصرف کند و از دست وی خارج نماید، شامل تعریف ماده ۱۵۸ نخواهد شد.

انواع تصرف عدوانی

تصرف عدوانی به دو دسته کلی تقسیم بندی می شود که بسته به وجود شرایط می توان نسبت به متصرف در دادگاه صلاحیت دار طرح دعوی حقوقی و کیفری نمود.

تصرف عدوانی کیفری

مراجع این دعوا، دادگاه کیفری دو و دادسرا می باشد. تصرف عدوانی کیفری به این حالت است که، در صورت اثبات اتهام تصرف برای فرد متصرف علاوه بر رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق، مجازات حبس نیز وجود خواهد داشت. بنابراین این تصرف دارای شرایطی است و در صورت طرح دعوای تصرف کیفری و ثابت نمودن آن، برای تصرف کننده مجازات در پی خواهد داشت، که مجازات فرد متصرف طبق مبنای ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی عبارت است از:

• اعاده وضع به حالت سابق
• رفع تصرف
• یک ماه تا یک سال حبس

تصرف عدوانی حقوقی

مراجع این نوع دعوا نیز دادگاه عمومی حقوقی می باشد. در طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی، رای صرفا به رفع تصرف داده خواهد شد و مجازاتی برای متصرف اتفاق نخواهد افتاد. طرح مربوط به دعوای تصرف عدوانی به شکل حقوقی در شرایط زیر متصور می باشد:

• فرد متصرف سابقه تصرف نداشته باشد. یعنی فردی که با غلبه و قهر ملک خواهان را تصرف کرده، پیش از این در ملک تصرف شده، سابقه تصرف نداشته باشد.
• تصرف به نحو عدوان صورت گرفته باشد: به این معنی که با قهر و زور و غلبه باشد.
• موضوع مربوط به مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول مانند ملک یا زمین باشد.
• شخص مدعی دعوای تصرف ( یعنی خواهان دعوی) دارای سابقه تصرف باشد. یعنی به صورتی که قبل از تصرف ملک به واسطه فرد متصرف در آن ملک سکونت و تصرف داشته باشد. عموما مبنای سابقه این تصرف عرفی می باشد و می تواند اعم از مدت کوتاه یا طولانی و بلند باشد.

یکی از تفاوت های میان تصرف حقوقی و کیفری این است که در دعوای کیفری باید سوء نیت مجرم ثابت شود، در حالی که در دعوای حقوقی نیازی به این کار نیست.

رسیدگی، صدور رای و شکایت در این نوع دعاوی بصورت زیر انجام می شود:

• مطابق ماده ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان در نوبت رسیدگی قرار نمی گیرند و رسیدگی خارج از نوبت خواهد بود.
• رعایت اصل تناظر در این دعواها ضروری می باشد. یعنی هر دو طرفای دعوا، حق دفاع در برابر همدیگر را دارند.
• در دادگاه لازم است تصرف قبلی خواهان و تصرف عدوانی خوانده احضار شوند.
• در این میان شخص ثالثی که خود را ذینفع می داند، اجازه دارد وارد شود.
• به محض صدور حکم، حکم سریعا اجرا می شود و تصرف باید به سرعت رفع شود.
• تجدید نظرخواهی در این مورد برخلاف سایر دعاوی، مانع اجرای حکم نمی باشد.

تصرف عدوانی حقوقی و کیفری

همان طور که احتمالاً می‌دانید، این نوع دعوا نوعی دعوای حقوقی است اما باید در نظر داشته باشید که می‌توان این دعوا را هم به صورت حقوقی و هم به شکل کیفری پیگیری کرد. در دعوای حقوقی، باید به دادگاه مربوطه مراجعه کنید و نیازی نیست که مالکیت شما اثبات شود اما در صورتی که می‌خواهید به شکل کیفری اقدام کنید، حتما باید مالکیت شما اثبات شود.

از دیگر تفاوت‌هایی که میان تصرف حقوقی و کیفری وجود دارد این است که در دعوای کیفری باید سوءنیت مجرم اثبات شود اما در دعوای حقوقی نیازی به این کار نیست.

دادخواست تصرف عدوانی تحت چه شرایطی رسیدگی می شود؟

به طور کلی خواهان باید به دادگاه های عمومی مراجعه نماید. لازم نیست حتما شما مالک ملک باشید تا بتوانید شکایت کنید ممکن است شما مستاجر باشید و موجر یا همان صاحبخانه شما متصرف عدوانی باشد.

ماده ۱۲ قانون آئین دادرسی مدنی نیز از نظر محلی دادگاهی را صالح می‌داند که مال در حوزه آن قرار گرفته است. حتی اگر خوانده در آن مکان اقامت نداشته باشد. بنابراین دعاوی تصرف باید در دادگاه عمومی محل وقوع مال غیرمنقول اقامه شود.