تأمین دلیل چیست و چه زمان اجرا می شود؟

تامین دلیل چیست؟

هرگاه شخصی احتمال دهد که دلایلی موجود است و در صورتی که بخواهد در دادگاه اقامه دعوی نماید، در آینده دسترسی به آنها دشوار یا مشقت بار خواهد شد و یا دسترسی به آنها بطور کلی از بین خواهد رفت، اعم از اینکه این دلایل در اختیار خود وی و یا نزد طرف دعوای آینده یا شخص ثالث باشد، می‌تواند از دادگاه تامین آن‌ها را بخواهد، در اینجا مقصود از تامین ملاحظه، صورت‌برداری و یا تهیه گزارش و ثبت کتبی آنهاست.

مفهوم تأمین دلیل و برخی موارد آن

دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوی برای اثبات یا دفاع از دعوی به آن استناد می‌نمایند و در اصطلاح حقوقی، تأمین دلیل عبارت است از محافظت دلایل موجود برای امکان استفاده از آن در آینده و در واقع، درخواست است نه دعوی و به همین جهت نتیجه آن در قالب قرار صادر می‌شود.

به طور نمونه در پروژه ای در حال ساخت چنانچه پیمانکار از مصالح تعریف شده در قرارداد استفاده نکند، (مثلاً نوع آجر و یا آهن بکار برده شده در ساختمان از نوع درجه 3 باشد که با تکمیل پروژه دیگر دسترسی به آنها میسر نباشد)، در اینخصوص مراتب به طریقی که ذیلاً خواهیم گفت صورتجلسه می‌شود تا متعاقباً خسارت وارده مورد مطالبه قرار گیرد.

مثالی دیگر این است که اگر مستاجر ملکی پس از انقضاء مدت اجاره از مالک مطالبه مبلغ ودیعه کند لیکن از استرداد آن امتناع شود، جهت عدم تعلق خسارت و اجرت‌المثل می‌تواند ملک را تخلیه و ضمن تحویل کلید از طریق شورای حل اختلاف، خالی بودن عین مستاجره را صورت مجلس و تأمین دلیل کند.

همچنین اگر دلائل و مدارکی باشد که در حال از بین رفتن است یا ممکن است از بین برود و برای طرح دعوی یا استفاده از این دلائل آمادگی نباشد و هدف این باشد که این دلائل مانند صورت برداری از ادله در جای امنی محفوظ بماند، در این صورت بهترین راه تأمین دلیل است.

هرچند تامین دلیل برای حفظ دلایل است و اینکه تا چه حدی قاطع دعوی باشد، بستگی به نظر قاضی رسیدگی کننده خواهد داشت.

زمان تقدیم دادخواست و محتویات آن

بر اساس ماده 150 قانون آیین دادرسی مدنی زمان درخواست تامین دلیل می‌تواند قبل از اقامه دعوی و بطور مستقل و یا در حین رسیدگی باشد. همچنین کتبی یا شفاهی قابل طرح است و مطابق ماده 151 قانون مذکور باید حاوی موارد زیر باشد.

• الف) مشخصات درخواست کننده در ستون”خواهان”
• ب) مشخصات طرف مقابل در ستون “خوانده”
• ج) موضوع تأمین دلیل در ستون “خواسته”

در قسمت شرح دادخواست نیز به اوضاع و احوالی که موجب درخواست تأمین دلیل شده اشاره می‌شود و از دادگاه درخواست جمع آوری و تأمین دلیل می‌گردد.

مراحل صدور تأمین دلیل

1. بررسی و تعیین اینکه موضوع تأمین دلیل در محدوده کدام یک از شوراهای حل اختلاف واقع است.
2. تهیه برگ دادخواست از اوراق شورای حل اختلاف مربوط.
3. تنظیم دادخواست بر روی فرم مخصوص به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه.
4. تهیه فتوکپی از هریک از اوراقی که به آنها استناد می‌شود به تعداد خواندگان بعلاوه یک نسخه.
5. مراجعه به قسمت تطبیق اسناد شورای حل اختلاف مربوط و گواهی کردن برابری فتوکپی با اصل.
6. مراجعه به تمبر فروشی مجتمع و الصاق تمبر هزینه دادرسی به دادخواست و تمبر برابر با اصل به فتوکپی ها.
7. بنا به تجویز ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی که اجازه می‌دهد در اموریکه فوریت دارد، دادگاه می‌تواند بدون احضار طرف مقابل دعوی اقدام به تأمین دلیل نماید، لذا هنگام ثبت از مسئول آن باید خواسته شود که چون موضوع تأمین دلیل فوریت دارد، دادخواست را فوراً به مسئول ارجاع برساند.
8. پس از صدور قرار تأمین دلیل باید با مدیر دفتر دادگاه برای رفتن به محل هماهنگی شود و در صورتیکه تأمین دلیل توام با کارشناسی باشد، مدیر دفتر با وی برای حضور در محل هماهنگی خواهد کرد. در این مرحله باید دستمزد کارشناس را که دادگاه تعیین می‌کند به صندوق دادگستری پرداخت و رسید پرداخت را ضمیمه پرونده شود.

زمان اعتبار تامین دلیل

تامین دلیل به معنای جمع‌آوری و حفظ مدارک و شواهد است تا در آینده بتوان از آنها در دعاوی قضایی استفاده کرد. این درخواست توسط شخص ذینفع به شورای حل اختلاف ارائه می‌شود، چه قبل از شروع دعوا و چه در جریان رسیدگی به آن. پس از گرفتن تامین دلیل، خواهان می‌تواند هر زمان که بخواهد از آن در دعوا استفاده کند.

از نظر قانونی، برای مدت اعتبار تامین دلیل زمان مشخصی تعیین نشده است. به عبارت دیگر، خواهان می‌تواند تامین دلیل را دریافت کند و در هر زمانی که لازم دانست، دعوای خود را مطرح کند. نیازی نیست که بلافاصله بعد از دریافت تامین دلیل، دعوا را آغاز کند. بنابراین، تامین دلیل تا زمانی که دعوا مطرح نشده است، اعتبار خود را حفظ می‌کند.

هزینه درخواست تامین دلیل

تامین دلیل جزو دعاوی غیر مالی به حساب می‌آید، بنابراین هزینه آن مانند دعاوی غیر مالی محاسبه می‌شود. یکی از هزینه‌های مرتبط با تامین دلیل، هزینه‌ای است که باید به کارشناس رسمی دادگستری پرداخت شود تا او مدارک و شواهد مورد نیاز را بررسی و ثبت کند. شخصی که درخواست تامین دلیل می‌دهد، باید این هزینه را به حساب صندوق کارشناسان دادگستری واریز کرده و اصل فیش واریزی را به شورای حل اختلاف ارائه دهد تا کارشناس مربوطه تعیین شود.

کارشناس تعیین شده باید نظر خود را در مهلت 10 تا 15 روز به شورای حل اختلاف ارائه کند. تامین دلیل کاربردهای زیادی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به تامین دلیل خسارت خودرو، تامین دلیل ملک و تامین دلیل تصادف اشاره کرد. مثلاً در مورد خسارت خودرو، اگر خودرویی آسیب دیده باشد و مالک نتواند تا زمان دادگاه خودرو را تعمیر کند، می‌تواند درخواست تامین دلیل بدهد. با این درخواست، میزان خسارت خودرو توسط کارشناس مشخص می‌شود و سپس مالک می‌تواند خودرو را تعمیر کند. بعداً، مالک می‌تواند با استناد به تامین دلیل، خسارت خود را از مرجع صالح قضایی مطالبه کند.

مراجعه به محل همراه مدیر دفتر و کارشناس

هنگام انجام تأمین دلیل باید دقت شود که هیچ چیز نادیده و نانوشته نماند. اگر مدیر دفتر و یا کارشناس به چیزی توجه نداشتند، باید نظر ایشان را به مطلب مورد نظر جلب نمود تا در صورتجلسه تأمین دلیل یا نظر کارشناس نوشته شود.

از آنجاییکه ممکن است کارشناس اعلام کند که نظریه را متعاقباً خواهد داد، پس از چند روز خواهان می‌تواند با مراجعه مجدد به دفتر دادگاه، نسبت به اخذ فتوکپی مصدق (برابر اصل شده) صورتجلسه تأمین دلیل و نظریه کارشناس اقدام نماید. این صورتجلسه و نظریه و همچنین خود پرونده تأمین دلیل می‌تواند بعدها مستند دعوی قرار گیرد و از دلایلی که تأمین شده برای اثبات ادعای خود استفاده کند.

وظایف عضو مجری قرار

عضو مجری قرار موظف است فقط آنچه را که مورد نظر متقاضی است صورت‌برداری کند نه بیشتر و نه کمتر. مثلا اگر موضوع اجرای قرار تحقیق از شهود در یک موضوع خاص باشد، حق ندارد در خصوص مسایل دیگر از شهود تحقیق کند یا اگر موضوع اجرای قرار صورت‌برداری از اسناد معینی باشد، حق ندارد علاوه بر آن اسناد از سندهای دیگر که مورد تقاضا نیست، صورت‌برداری کند. در پاره اوقات ممکن است تقاضای تامین دلیل همزمان برای چند دلیل باشد، مثلا تصادفی واقع و خسارتی به اتومبیل وارد شده است، در این مورد متقاضی می‌تواند از دادگاه تقاضای تامین دلیل برای “شهادت شهود”، “معاینه محل” و “جلب نظر کارشناس” کند.

مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تأمین دلیل

درخواست تأمین دلیل در صلاحیت شورای حل اختلافی است که دلایل و امارات در حوزه آن واقع است، مگر در نقاطی که شورای حل اختلاف تشکیل نشده باشد که در این صورت باید به دادگاه مزبور داده شود.

همچنین بنا به ماده ۲۲ قانون شورای حل اختلاف اگر تأمین دلیل توأم با دعوای اصلی یا در اثناء رسیدگی به دعوای اصلی مطرح شود و رسیدگی به دعوای اصلی در صلاحیت دادگاه باشد، رسیدگی به درخواست تأمین دلیل نیز در صلاحیت دادگاه خواهد بود.

اعتراض به قرار تامین دلیل

یکی از نکات مهم در تامین دلیل این است که امکان اعتراض به آن وجود دارد. برای اعتراض به قرار تامین دلیل، فرد باید اسناد لازم را به مرجع قضایی ارائه کند تا مرجع قضایی بتواند اجرائیه صادر کند. اسنادی که می‌توان برای اعتراض به قرار تامین دلیل از آنها استفاده کرد شامل موارد زیر هستند:

– سند رسمی مانند چک یا سفته و سند عادی
– سند وثیقه‌ای که نشان‌دهنده تعهد به پرداخت یا انجام کاری است
– سند ذمه که معمولاً به تعهدات و بدهی‌های شخص اشاره دارد

این اسناد باید معتبر باشند و بتوانند مرجع قضایی را قانع کنند تا اجرائیه صادر شود.

نمونه دادخواست تأمین دلیل

ریاست محترم شورای حل اختلاف شماره……….شهرستان………..
با سلام، احتراماً به استحضار می‌رساند:
به موجب مستندات پیوست اینجانب مالک…… یکباب آپارتمان واقع در پلاک ثبتی……/…… بخش «شماره و نام شهرستان محل وقوع ملک» و در همسایگی خوانده می‌باشم. نظر به اینکه اقدامات خوانده در پلاک تحت مالکیت خود دایر بر ورود رطوبت از سرویس بهداشتی موجب بروز خسارت در ملک اینجانب شده است و مشارالیه حاضر به جبران خسارت وارده نمی‌باشد و از طرفی اینجانب در مقام جمع‌آوری دلایل حقانیت خویش می‌باشم فلذا به منظور ثبت و حفظ آثار خسارت وارده و ارزیابی میزان آن به استناد ماده 149 قانون آئین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی صدور قرار تأمین دلیل با جلب کارشناس رسمی دادگستری از محضر دادگاه محترم مورد استدعاست.
محل امضاء- مهر- انگشت

تامین دلیل و تامین خواسته

تامین دلیل و تامین خواسته دو مفهوم حقوقی هستند که تفاوت‌های مهمی دارند:

1. تامین خواسته:
– می‌توان درخواست تامین خواسته را قبل از طرح دعوی، همزمان با آن یا در مراحل رسیدگی به دادگاه ارائه کرد.
– این درخواست برای جلوگیری از تضییع اموال خوانده به نفع خواهان است.
– خواسته باید سند رسمی باشد.
– درخواست تامین خواسته باید در شرایط حاضر و قطعی مطرح شود.
– خواهان باید به دادگاه ثابت کند که خواسته در خطر از بین رفتن یا خراب شدن است.
– میزان خواسته باید مشخص باشد؛ اگر میزان خواسته مشخص نشود، قرار تامین خواسته صادر نمی‌شود.
– موضوع خواسته باید دقیق و معین باشد.
– در برخی موارد، خواهان باید مبلغی به عنوان خسارت احتمالی به صندوق دادگستری واریز کند تا اجرائیه صادر شود.

2. تامین دلیل:
– این درخواست برای حفظ دلایل و مدارک مورد استناد در دعوا است.
– تفاوت اصلی با تامین خواسته در این است که تامین دلیل به منظور جلوگیری از تضییع اموال نیست، بلکه برای حفظ شواهد و مدارک است تا در آینده در دعوا استفاده شود.

در نتیجه، تامین خواسته بیشتر به حفظ و جلوگیری از از بین رفتن اموال مربوط است، در حالی که تامین دلیل به حفظ مدارک و شواهد برای استفاده در مراحل بعدی دعوا تمرکز دارد.

نکات مهم تامین دلیل

• حتی قبل از اینکه اقدام به طرح دعوا نمایید می‌توانید درخواست تأمین دلیل نمایید.
• تأمین دلیل برای حفظ دلایلی است که ممکن از در آینده نزدیک از بین بروند.
• برای درخواست تأمین دلیل باید به شوراهای حل اختلاف محل مراجعه کنید.

برای تنظیم دادخواست باید نکاتی را رعایت کنیم که به شرح زیر است:

1. تهیه برگه دادخواست: باید برگه دادخواست را از شورای حل اختلاف تهیه کنید.
2. استفاده از فرم چاپی: دادخواست باید روی فرم چاپی رسمی نوشته شود.
3. تعداد نسخه‌ها: دادخواست باید به تعداد خواندگان (طرف‌های تامین دلیل) به اضافه یک نسخه تنظیم شود.
4. مشخصات خواهان و خوانده: در بخش‌های مربوط به خواهان و خوانده، باید مشخصات کامل و نشانی آنها نوشته شود. مطابق ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی، برای تامین دلیل باید خوانده مشخص باشد، مگر اینکه امکان معرفی خوانده وجود نداشته باشد که در این صورت خواهان باید این امر را ثابت کند.
5. تعداد فتوکپی‌ها: باید به تعداد خواندگان (طرف‌های تامین دلیل) به اضافه یک نسخه از مدارکی که قصد استناد به آنها دارید فتوکپی تهیه کنید. برای این منظور، باید به بخش تطبیق اسناد شورای حل اختلاف مربوطه مراجعه کرده و برابری فتوکپی با اصل را گواهی کنید.
6. ذکر تامین دلیل در خواسته: در بخش خواسته، باید تامین دلیل ذکر شود.
7. علت و درخواست در متن دادخواست: در متن دادخواست باید علت ارائه دادخواست و درخواست جمع‌آوری و تامین دلیل موجود از دادگاه را مطرح کنید.