درز انقطاع چیست ؟ آموزش محاسبه آن

بین دو ساختمان یا دو بخش از یک سازه، به منظور پیشگیری از خسارات زلزله، انقباض و انبساط سازه، و عوامل محیطی دیگر، فاصله ای ایجاد شده‌ است که آن را درز انقطاع می‌نامند. تمامی ساختمان‌ها تا حدی از لحاظ حرکت محدود شده‌اند و این محدودیت‌ها با تکان‌های ایجاد شده توسط عواملی چون زلزله، منجر به اعمال تنش در سازه‌ها می‌شوند. به همین دلیل، به منظور جلوگیری از وارد شدن خسارت به ساختمان‌های مجاور در اثر تکان‌های ایجاد شده، یک درز خاص به نام درز انقطاع در نظر گرفته می‌شود.

این کار زمانی انجام می‌پذیرد که زمین مورد نظر با پلاک مجاور از نظر ساختمانی، همسایه محسوب می‌شود. این درزها شامل انواع مختلفی از جمله انقباضی، انبساطی و … می‌باشند. اگر نیز شما قصد ساخت یک سازه به صورت مشارکت در ساخت را دارید، ضروری است که در مورد محاسبه درز انقطاع اطلاعاتی را جمع‌آوری نمایید زیرا که یکی از حیاتی ترین مسائل ساخت همین مورد است. بنابراین، با ما همراه باشید.

درز انقطاع در لغت به چه معناست؟

در لغت‌نامه فارسی، “درز” به معنای “فاصله” و “انقطاع” به معنای “قطع‌کننده” یا “جداکننده” است. بنابراین، وقتی این دو کلمه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، به معنای فاصله‌ای هستند که باعث جداشدن یا جداکردن می‌شود.

چرا اجرای درز انقطاع در ساختمان ضروریست؟

با فرض اینکه چندین ساختمان دقیقا به یکدیگر چسبیده و ساخته شده‌اند، در صورت وقوع زلزله، نیروهای زلزله باعث جابجایی و حرکت این ساختمان‌ها می‌شود. این نیروها با ایجاد ارتعاشات، ساختمان‌های مجاور را به هم تنه می‌زنند (به زبان عامیانه، به هم لگد می‌زنند) و در نتیجه، سازه‌ها تخریب می‌شوند. برای جلوگیری از وقوع چنین اتفاقاتی، ایجاد یک فاصله مناسب بین ساختمان‌ها ضروری است تا این اثرات بدون توجه به همسایگی ساختمان‌ها کاهش یابد.

محاسبه اندازه درز انقطاع

محاسبه ساختمان های ۱ تا ۸ طبقه

با توجه به استاندارد ۲۸۰۰، برای جلوگیری از وقوع درز انقطاع بین ساختمان‌ها، لازم است که فواصل مشخصی بین آن‌ها در نظر گرفته شود. بنابراین، در سازه‌هایی که هشت طبقه یا کمتر هستند، فاصله بین هر طبقه و مرز زمین کناری باید حداقل ۵ هزارم ارتفاع ساختمان باشد. این محاسبه با استفاده از فرمول زیر انجام می‌شود:

• روش اول:

• H×۰.۰۰۵=۶cm
• H=ارتفاع مفید
• ۰.۰۰۵= عدد ثابت

برای مثال، اگر یک ساختمان با ارتفاع ۱۲ متر (یا ۴ طبقه با ارتفاع ۳ متر) در نظر گرفته شود، محاسبه فاصله بین هر طبقه و مرز زمین کناری به صورت زیر است:

سانتیمتر ۶ = H * 0.005

• ۲-روش دوم: یک صدم ارتفاع ساختمان تقسیم بر دو
• H×۰.۰۱÷۲
• ۰.۰۱÷۲×۱۲۰۰=۶cm

درز انقطاع در ساختمان های بالای ۸ طبقه

برای ساختمان‌هایی که شامل ۸ طبقه یا بیشتر هستند و همچنین ساختمان‌های با اهمیت زیاد و بسیار زیاد با هر تعداد طبقه، عرض درز انقطاع بین آن‌ها و ساختمان‌های کناری، با استفاده از تغییر مکان جانبی غیرخطی طرح و با در نظر گرفتن اثر پی-دلتا، تعیین می‌شود. برای این منظور، ابتدا تغییر مکان برای هر دو ساختمان محاسبه می‌شود و سپس با استفاده از جذر مجموع مربعات دو عدد، عرض درز انقطاع محاسبه می‌شود.

به موجب این استاندارد، اگر به مشخصات ساختمان مجاور دسترسی نداشته باشیم، حداقل فاصله هر طبقه از زمین مجاور، برابر با ۷۰ درصد مقدار تغییر مکان جانبی غیرخطی طرح در آن طبقه ساختمان در نظر گرفته می‌شود.

در اینجا، ساختمان‌های با اهمیت زیاد و بسیار زیاد شامل بیمارستان‌ها، فرودگاه‌ها، تاسیسات نظامی و به طور کلی ساختمان‌هایی هستند که به دلیل کاربری خاص خود، میزان خسارت وارده به دلیل زلزله، اهمیت بسیار زیادی دارند.

نحوه محاسبه ارتفاع مفید ساختمان

یکی از نکات کلیدی در محاسبه درز انقطاع، ارتفاع مفید ساختمان است. اغلب فکر می‌کنیم که ارتفاع ساختمان از پایین‌ترین نقطه تا بالاترین نقطه‌ی ساختمان است، اما این ارتفاع مفید ساختمان نیست و گاهاً این باور اشتباه است.

در استاندارد ۲۸۰۰، تراز پایه ساختمان به عنوان ترازی تعریف می‌شود که در هنگام زلزله، اختلاف حرکتی بین ساختمان و زمین از آن تراز به پایین وجود نداشته باشد.

این تراز در طراحی ساختمان به دو شکل زیر در نظر گرفته می‌شود:

۱. برای ساختمان‌های بدون زیرزمین یا ساختمان‌هایی که زیرزمین دارند اما دیوارهای نگهبان آن به سازه متصل نیستند: در این حالت، تراز پایه برای طراحی سازه در سطح بالای فونداسیون در نظر گرفته می‌شود.

۲. سازه‌های دارای زیرزمین که دیوارهای نگهبان آن به سازه متصل بوده و فضای بین خاکبرداری و دیوار نگهبان زیرزمین با خاک متراکم پر شده باشد: در این حالت، تراز پایه ممکن است در نزدیک‌ترین سقف زیرزمین به زمین طبیعی اطراف باشد. با این حال، برای اعتبار سازه، دو شرط زیر باید برقرار باشد:
– خاک طبیعی اطراف ساختمان باید متراکم باشد.
– دیوارهای نگهبان زیرزمین باید از بتن آرمه باشند و سقف زیرزمین دارای صلبیت کافی باشد. برای افزایش صلبیت سقف می‌توان از صلبیت تیرها یا مجموع تیر و دال سقف استفاده نمود.

نکات مهم در اجرای درز انقطاع

قبل از بررسی این موضوع، لازم است بدانید که در سایت پلان و پلان‌های تیرریزی و معماری سازه، درز انقطاع باید به صورت دقیق و با جزئیات خاص نشان داده شود تا از اجرای صحیح آن اطمینان حاصل شود. به دلیل تیرریزی که در ساخت سازه‌ها انجام می‌گیرد، قیمت انواع تیرآهن نیز از جمله پارامترهای تاثیرگذار در محاسبه نهایی محسوب می‌شود.

باید به ابعاد ستون‌ها از پایین تا بالای ساختمان، به‌ویژه در مورد ستون‌هایی که ابعاد آنها به صورت پیوسته به بالا ادامه می‌یابد، توجه شود. در خصوص این نوع ستون‌ها یا دیوارهای برشی، لازم است میزان فاصله درز انقطاع در کلیه طبقات از پایین تامین شود.

علاوه بر این، در صورت وجود دیواره‌های اولیه در طبقات پایین ساختمان، باید به آن‌ها توجه شود. در این نوع ساختمان‌ها، درز انقطاع در طبقات دارای دیواره‌های اولیه باید مطابق با جزئیات واحد ایستایی اجرا شود.

اجرای درز انقطاع به‌قدری اهمیت دارد که گاهی اداره ثبت و شهرداری‌ها به آن توجه خاصی دارند و در محاسبه مساحت زیربنای ساختمان از آن اطلاع می‌گیرند. در صورتی‌که ساختمان مجاور درز انقطاع را رعایت نکرده باشد، ناظر ساختمانی که در دست احداث است موظف است تمامی ملاحظات فنی و حقوقی لازم را قبل از اجرای کار در نظر بگیرد و از مراجع ذی‌صلاح درخواست کمک کند.

ناظر ساختمان باید توجه داشته باشد که نیازی به بررسی رعایت یا عدم رعایت درز انقطاع برای ساختمان مجاور (نوساز یا قدیمی) نیست. او باید فقط به رعایت درز انقطاع و اجرای آن مطابق با نقشه‌هایی که نظارت از آن‌ها را بر عهده دارد، توجه کند.

طبق استاندارد ۲۸۰۰، اختلاف تراز درون یک ساختمان باید کاهش یابد و در صورتی که این اختلاف بیش از ۶۰ سانتی‌متر باشد، دیوارهای جداکننده باید با استفاده از کلاف‌بندی اضافی تقویت یا با استفاده از درز انقطاع از یکدیگر جدا شوند. رعایت ابعاد مجاز بازشوها در تمام دیوارها طبق آیین‌نامه الزامی است. همچنین، باید ناحیه فوقانی درز انقطاع پر شده و ضوابط بازشوها در قسمت زیرین رعایت شود.

در نمای ساختمان، بهتر است که سنگ‌های نمای دو ساختمان مجاور در قسمت درز انقطاع از یکدیگر جدا باشند. اگرچه اغلب این مورد رعایت نمی‌شود، اما معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند، مگر اینکه در هنگام زلزله باعث شکستن سنگ‌های آن قسمت شود.

با توجه به استاندارد ۲۸۰۰ و مبحث ۶ مقررات ملی ساختمان، برای جلوگیری از خطرات برای انسان‌ها و حیوانات، می‌توان فاصله درز انقطاع را با استفاده از مصالح مناسب در بخش نما پر کرد. برای این کار، از مصالح انعطاف‌پذیر باید استفاده شود. همچنین، درز انقطاع باید از قسمت پشت بام پوشانده شود تا حیوانات مانند پرنده یا گربه وارد درز انقطاع نشوند.

در آخر، باید به این نکته توجه شود که با اعمال درز انقطاع و کاهش فاصله ستون‌ها، از حذف پارکینگ باید خودداری شود. این موضوع باید توسط ناظر گزارش شده و از ادامه کار در زمانی که وضعیت مشخص شده باشد، جلوگیری گردد. به طور خلاصه، درز انقطاع یکی از جنبه‌های حیاتی در طراحی و اجرای سازه‌هاست که نیازمند رعایت دقیق نکات فنی و استانداردهای مربوطه است.

مصالح مجاز برای پر کردن درز انقطاع

فیلر یا مواد پرکننده از ترکیبات متنوعی تشکیل شده اند که می‌توانند شامل الیاف گیاهی، لاستیک، ترکیبات آسفالتی، چوب پنبه و دیگر موادی باشند که انعطاف و ارتجاع مناسبی دارند. در شرایط مطلوب، موادی که برای پر کردن درزها استفاده می‌شوند باید از خصوصیاتی مانند توانایی جای‌گیری و شکل‌گیری در درزها، قابلیت انعطاف و ارتجاع، عدم اتصال به درز و داشتن دوام و ماندگاری بالا برخوردار باشند.

همینطور برای پر کردن درز انقطاع می‌توان از مصالح انعطاف‌پذیر استفاده کرد. از جمله مصالح انعطاف‌پذیر می‌توان به ماسه بادی و پلاستوفوم اشاره کرد. باید توجه داشت که استفاده از مصالح بنایی و بتن برای پر کردن این درزها مورد قبول نیست و ناظر ساختمان در صورت مشاهده چنین مواردی باید آن را در گزارش‌های خود ثبت کند. از طرف دیگر، استفاده از یونولیت برای بستن این درزها پیشنهاد نمی‌شود؛ زیرا یونولیت در برابر تابش نور خورشید و بارش باران مقاومت ندارد.

همچنین، علاوه بر پر کردن این درزها، می‌توان برای پوشش آن اقداماتی انجام داد؛ مثلاً با استفاده از ورق‌های گالوانیزه یا توری مرغی و پیچ کردن آن‌ها به دو طرف نمای ساختمان. باید توجه داشت که مصالح مورد استفاده برای پوشاندن این فاصله باید دارای ویژگی‌هایی مانند دوام بالا، امکان آب‌بندی، قابلیت وجود بازشو در قسمت‌های مورد نظر و جاذب جابجایی‌های ساختمان باشند.

انواع درزهای ساختمانی

۱. درز اجرایی (درز ساخت): این نوع درز هنگامی ایجاد می‌شود که بتن‌ریزی به صورت متوقف و سپس سخت شود، به طوری که سطحی از بتن سخت شده با بتن تازه در تماس باشد. این درزها به عنوان درز اجرایی شناخته می‌شوند و برای جلوگیری از نشت آب یا مواد دیگر بین سطوح بتنی استفاده می‌شوند.

۲. درز انقباضی: زمانی که بتن خشک شده و انقباض رخ می‌دهد، احتمال تشکیل ترک‌ها وجود دارد. برای جلوگیری از ترک خوردگی، درزهای انقباضی ایجاد می‌شوند که به عنوان یک نوع از درزهای حرکتی شناخته می‌شوند.

۳. درز انبساطی: تغییرات حرارتی می‌تواند باعث حرکت بتن شود، بنابراین درزهای انبساطی برای جلوگیری از آسیب رسیدن به سازه ایجاد می‌شوند.

۴. درزهای کنترل: به دلیل انبساط و انقباض بتن، تنش‌هایی به وجود می‌آید که می‌تواند مقاومت بتن را کاهش دهد و منجر به ترک خوردگی شود. برای کنترل این مشکل از درزهای کنترل استفاده می‌شود.

۵. درزهای نشست: این نوع درز برای جلوگیری از نشست نامتوازن دو ساختمان مجاور با مشخصات مختلف استفاده می‌شود.